مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْکَرَاجُکِیُّ فِی کَنْزِ الْفَوَائِدِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الصَّیْرَفِیِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْجِعَابِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ (ع) قَالَ: امام علی(ع) فرمود:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): حضرت رسول اکرم (ص) می فرمایند:
لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ ثَلَاثُونَ حَقّاً ؛ مسلمان بر برادر مسلمانش سی حق دارد
لَا بَرَاءَةَ لَهُ مِنْهَا إِلَّا بِالْأَدَاءِ أَوِ الْعَفْوِ ؛ که از آنها رهایی نمی یابد مگر به ادای این حقوق یا بخشش برادر مسلمان او.
یَغْفِرُ زَلَّتَهُ وَ ؛ لغزش های او را ببخشد.
یَرْحَمُ عَبْرَتَهُ وَ ؛ به اشک چشم و اندوه او رحم کند یا در مقابل اندوهش دلسوزی کند
یَسْتُرُ عَوْرَتَهُ وَ ؛ زشتی های او را [از دیگران] مخفی نماید
یُقِیلُ عَثْرَتَهُ وَ ؛ از لغزشش در گذرد (علی الظاهر عثره از زلّه خفیف تر است، یعنی زلته در بند اول شدید تر از عثرته است.)
یَقْبَلُ مَعْذِرَتَهُ وَ ؛ عذرش را بپذیرد
یَرُدُّ غِیبَتَهُ وَ ؛ غیبتی از او شد رد نماید یا ازغیبتش جلوگیری کند (منظور اینه که وقتی از برادر مسلمانش غیبت کردند مانع از غیبت کردن بشود و آن را رد کند)
یُدِیمُ نَصِیحَتَهُ وَ ؛ پیوسته خیرخواه او باشد یا او را همواره نصیحت کند
یَحْفَظُ خُلَّتَهُ وَ ؛ دوستی اش را پاس بدارد
یَرْعَى ذِمَّتَهُ وَ ؛ نسبت به قرض و دینش جانب مراعات را نگه دارد
یَعُودُ مَرْضَتَهُ وَ ؛ از او عیادت کند
یَشْهَدُ مَیْتَتَهُ وَ ؛ هنگام فوتش حاضر باشد و تشییع اش کند
یُجِیبُ دَعْوَتَهُ وَ ؛ دعوتش را اجابت کند
یَقْبَلُ هَدِیَّتَهُ وَ ؛ هدیه اش را بپذیرد
یُکَافِئُ صِلَتَهُ وَ ؛ لطفش را بی پاسخ نگذارد
یَشْکُرُ نِعْمَتَهُ وَ ؛ نعمتش را شکر گوید
یُحْسِنُ نُصْرَتَهُ وَ ؛ او را به نیکی یاری کند
یَحْفَظُ حَلِیلَتَهُ وَ ؛ ناموسش را حفظ کند
یَقْضِی حَاجَتَهُ وَ ؛ حاجتش را برآورد
یَشْفَعُ مَسْأَلَتَهُ وَ ؛ خواسته اش را شفاعت کند
یُسَمِّتُ عَطْسَتَهُ وَ ؛ عطسه اش را تحیت گوید
یُرْشِدُ ضَالَّتَهُ وَ ؛ گم شده اش را راهنمایی کند
یَرُدُّ سَلَامَهُ وَ ؛ سلامش را پاسخ گوید
یُطَیِّبُ کَلَامَهُ وَ ؛ کلامش را مبارک و شیرین پندارد
یُبِرُّ إِنْعَامَهُ وَ ؛ در مقابل محبت و انعامش به نیکی جواب دهد
یُصَدِّقُ أَقْسَامَهُ وَ ؛ سوگندهایش را تصدیق کند
یُوَالِی وَلِیَّهُ (وَ لَا یُعَادِ) وَ ؛ با دوستانش دوستی کند
یَنْصُرُهُ ظَالِماً وَ مَظْلُوماً فَأَمَّا نُصْرَتُهُ ظَالِماً فَیَرُدُّهُ عَنْ ظُلْمِهِ وَ أَمَّا نُصْرَتُهُ مَظْلُوماً فَیُعِینُهُ عَلَى أَخْذِ حَقِّهِ وَ ؛ در حالی ظالم است یا مظلوم یاری اش کند و اما یاری کردن در حال ظالم بودنش در این است که او را از ظلم بازدارد و اما یاری کردن در حال مظلوم بودنش در کمک کردن بر گرفتن حق است
لَا یُسْلِمُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ ؛ او را خوار و ذلیل نکند
یُحِبُّ لَهُ مِنَ الْخَیْرِ مَا یُحِبُّ لِنَفْسِهِ وَ ؛ آن چه برای خود می پسندد برای اون نیز بخواهد
یَکْرَهُ لَهُ مِنَ الشَّرِّ مَا یَکْرَهُ لِنَفْسِهِ ؛ آن چه برای خود نمی پسندد برای او نیز نپسندد
ثُمَّ قَالَ(ع) سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) یَقُولُ ؛ سپس امام علی(ع) فرمود شنیدم از رسول خدا که می فرمود:
إِنَّ أَحَدَکُمْ لَیَدَعُ مِنْ حُقُوقِ أَخِیهِ شَیْئاً فَیُطَالِبُهُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَیُقْضَى لَهُ وَ عَلَیْهِ ؛ هرکس از شما چیزی از حقوق برادرش را واگذارد در روز قیامت از او مطالبه می شود و بر عهده اوست که برایش به جا آورد.
آدرس حدیث: وسائل الشیعة ؛ شیخ حرعاملی؛ ج12 ؛ ص212 ؛ موسسه آل البیت(علیهم السلام) ؛ چاپ اول
.
از گذشته در میان مسلمین همیشه گروهی عوام و ناآگاه با ابزار نفرین و دشنام سعی در اثبات خود و انکار طرف مقابل داشته اند. مسئله ای که از زمان شکل گیری وهابیت با تکفیر کردن دیگر فرق اسلامی رنگ جدیدی به خود گرفت و متأسفانه امروزه در بین عوام شیعه نیز برخی هر چند اندک به سبب اختلاف نظرهایی در مسائل غیر اساسی دست به لعن و تکفیر طرف مقابل می زنند و اینان حتی به خود شیعیان نیز رحم نمی کنند و هرکس مثل خودشان نباشد را ملعون و... خطاب می کنند. در حالی که مرام اهل بیت علیهم السلام چنین نبوده و نیست.
نَصْرُ بْنُ مُزَاحِمٍ فِی کِتَابِ صِفِّینَ، عَنْ عُمَرَ بْنِ سَعْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِیرَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَرِیکٍ قَالَ:
خَرَجَ حِجْرُ بْنُ عَدِیٍّ وَ عَمْرُو بْنُ الْحَمِقِ یُظْهِرَانِ الْبَرَاءَةَ وَ اللَّعْنَ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَأَرْسَلَ إِلَیْهِمَا عَلِیٌّ ع أَنْ کُفَّا عَمَّا یَبْلُغُنِی عَنْکُمَا فَأَتَیَاهُ فَقَالا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ لَسْنَا مُحِقِّینَ قَالَ بَلَى قَالا أَ وَ لَیْسُوا مُبْطِلِینَ قَالَ بَلَى قَالا فَلِمَ مَنَعْتَنَا عَنْ شَتْمِهِمْ قَالَ کَرِهْتُ لَکُمْ أَنْ تَکُونُوا لَعَّانِینَ شَتَّامِینَ یَشْهَدُونَ وَ یَتَبَرَّءُونَ وَ لَکِنْ لَوْ وَصَفْتُمْ مَسَاوِئَ أَعْمَالِهِمْ فَقُلْتُمْ مِنْ سِیرَتِهِمْ کَذَا وَ کَذَا وَ مِنْ عَمَلِهِمْ کَذَا وَ کَذَا کَانَ أَصْوَبَ فِی الْقَوْلِ وَ أَبْلَغَ فِی الْعُذْرِ
وَ قُلْتُمْ مَکَانَ لَعْنِکُمْ إِیَّاهُمْ وَ بَرَاءَتِکُمْ مِنْهُمْ اللَّهُمَّ احْقِنْ دِمَاءَنَا وَ دِمَاءَهُمْ وَ أَصْلِحْ ذَاتَ بَیْنِنَا وَ بَیْنِهِمْ وَ اهْدِهِمْ مِنْ ضَلَالَتِهِمْ حَتَّى یَعْرِفَ الْحَقَّ مِنْهُمْ مَنْ جَهِلَهُ وَ یَرْعَوِیَ عَنِ الْغَیِّ وَ الْعُدْوَانِ مَنْ لَهِجَ بِهِ کَانَ هَذَا أَحَبَّ إِلَیَّ [وَ خَیْراً] لَکُمْ فَقَالا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ نَقْبَلُ عِظَتَکَ وَ نَتَأَدَّبُ بِأَدَبِکَ الْخَبَر[1]
ترجمه:
امیرالمومنین علی (ع) در جنگ صفین آگاه می شوند که عمرو بن عدی و عمرو بن حمق، اهل شام را لعن و نفرین می کنند، پس شخصی را نزد آن دو می فرستد با این پیغام: دست از این عملی که خبرش به من رسید بکشید!
سپس آن دو نزد امیرالمومنین علی (ع) آمده و گفتند: یا امیرالمومنین آیا ما بر حق نیستیم؟ حضرت پاسخ داد: بله ما بر حقیم. آن دو پرسیدند: آیا آنها بر باطل نیستند؟ حضرت پاسخ داد: بله آنها بر باطل هستند. این دو نفر پرسیدند: پس چرا ما را از دشنام دادن به آنها بازداشتی؟
امام فرمود: برای شما خوش ندارم که آنان را لعن و ناسزا گویید [که در نتیجه] ایشان نیز شما را ناسزا گویند و از شما بی زاری جویند؛ ولی چه بهتر است که اعمال ناشایست ایشان را یاآور شده، بگویید؛ از جمله سیره [ی زشت] آنان چنین و چنان است و از اعمال [نادرست] شان این و آن است. این بهترین بیان و استدلال است و اگر به جای نفرین صرفِ آنان و بیزاری جستن از ایشان چنین بگویید [و دعا کنید]: خداوندا! جان ما و ایشان را حفظ کن وبین ما و ایشان را اصلاح بگردان و آنان را از گمراهی شان نجات ده! تا آنکه حق را نمی داند، بشناسد و آن که از آن سرپیچی می کند بر آن گردن نهد؛ این را من بیشتر دوست دارم و برای شما [نیز] بهتر است.
پس از این سخنان ، آن دو نفر گفتند: ای امیرالمومنین، ما موعظه ی تو را می پذیریم، و خود را مؤدب به ادب تو می کنیم.
« و قالَ رَبُکُمُ ادعونی اَستَجِب لَکم إنَّ الذین یَستکبرونَ عَن عِبادَتی سَیَدخُلُونَ جَهَنَّمَ داخرینَ »[1]
در قرآن کریم برای دعا آداب و شرایطی ذکر شده:
1. دعا همراه ایمان و عمل صالح باشد.
« یَستَجیبُ الذینَ آمنوا و عملوا الصالحات »[2]
2 2. با اخلاص باشد.
« فادعوا اللهَ مخلصین له الدین »[3]
3. 3. با تضَرّع و مخفیانه باشد.
« ادعوا رَبَّکم تَضَرُّعاً و خُفیَةً »[4]
4. با بیم و امید باشد.
« و ادعوه خوفاً و طمعاً »[5]
5. 5. در ساعاتی خاص باشد.
« یَدعُونَ ربّهم بالغداوة و العشی »[6]
6 6. دعا کننده از اسمای الهی بهره بگیرد.
« و لله الأسماءُ الحُسنی فادعوه بها »[7]
خداوند متعال وعده استجابت داده ولی با این وجود برخی دعاها مستجاب نمی شوند:
1. بعضی اعمال ما مثل گناه و ظلم و خوردن لقمه ی حرام و نبخشیدن کسانی که از ما عذر خواهی می کنند مانع استجابت دعاست.
2. گاهی مستجاب شدن دعای ما نظام آفرینش را به هم می ریزد؛ به هر حال خداوند همان گونه که قادر است حکیم نیز هست.
3. گاهی آن دعا مستجاب نمی شود ولی مشابه آن مستجاب می شود.
4. گاهی اثر دعا در آینده نتیجه می دهد و فوری مستجاب نمی شود.